Een oorzaak van een complex probleem als dit, is niet in één keer te verklaren. Het heeft te maken met een samenspel van sociale, situationele en individuele factoren. Voor seksueel intimiderend gedrag zijn duidelijke oorzaken te onderbouwen die te maken hebben met de maatschappelijke context. Denk aan genderrollen, de media, opvoeding en groepsdruk. Deze oorzaken leg ik hieronder haarfijn aan je uit, zodat jij dat weer kan doen tijdens de volgende kringverjaardag.

Genderrollen

Vele onderzoeken geven weer dat het te maken heeft met de historische ongelijkheid tussen mannen en vrouwen die nog steeds invloed hebben op de huidige genderrollen binnen onze cultuur. Zo zijn er verschillende bronnen die beschrijven dat seksuele intimidatie een mechanisme is waarmee mannen hun macht en dominantie uiten over vrouwen. Deze uiting van dominantie kan gezien worden als een sociale vertoning van het traditionele patriarchale systeem. Het patriarchale systeem is een cultuur waar een sterk onderscheid wordt gemaakt tussen de rol van de man en de vrouw, ook wel genderrollen genoemd. In onze samenleving zijn nog steeds kenmerken te zien van dit patriarchale systeem. Binnen het patriarchale systeem is er sprake van een grote mate van genderstratificatie. Dit betekent dat er in ons sociale systeem nog steeds een ongelijkheid verhouding is tussen mannen en vrouwen, de man heeft een hogere status dan de vrouw. Deze patriarchale structuur van de maatschappij draagt bij aan het feit dat vrouwen voornamelijk seksueel geïntimideerd worden door mannen. De oorzaak van de genderrollen gaat zelfs dieper, er blijkt uit onderzoek ook dat seksuele intimidatie ingezet wordt als een vrouw zich niet gedraagt naar de genderrollen of seksuele stereotypes die heersen binnen een cultuur. Dit blijkt uit onderzoek van Jennifer L.Berdahl.

Berdahl heeft drie verschillende onderzoeken uitgevoerd; uit onderzoek 1 bleek (uitgevoerd onder mannelijke en vrouwelijke studenten) dat vrouwen met relatief masculiene persoonlijkheden (bijv. assertief, dominant en onafhankelijk) de meeste seksuele intimidatie ervoeren. Onderzoek 2 onderbouwde dit door aan te tonen dat dit effect niet kwam doordat deze vrouwen de potentieel intimiderende scenario’s meer negatief beoordeelde. Haar derde onderzoek (uitgevoerd onder mannelijke en vrouwelijke werknemers van 5 organisaties) toonde aan dat vrouwen in organisaties waar mannen dominant aanwezig waren meer werden lastiggevallen dan vrouwen in door vrouwen gedomineerde organisaties. Ook hier werd onderbouwd dat vrouwen met relatief masculiene persoonlijkheden in de mannen gedomineerde organisaties de meeste seksuele intimidatie ervoeren. Uit dit onderzoek blijkt dat wanneer de genderrollen niet worden nageleefd, de mannelijke identiteit zich bedreigd voelt. Dit zorgt voor een extra motivatie voor het vertonen van intimiderend gedrag richting de vrouw. Vooral mannen die de traditionele genderrollen toejuichen en zich sterk identificeren aan de mannelijke identiteit zullen seksueel intimiderend gedrag vertonen.

‍Bij straatintimidatie-incidenten wordt de vrouw geobjectiveerd en gekleineerd. De maatschappelijke context, welke sociale status koppelt aan geslacht, maakt dit dus mogelijk. Het motiveert individuen om hun status op grond van hun geslacht te beschermen. De normalisering van seksuele intimidatie binnen de samenleving zorgt ervoor dat mannen het gedrag als normaal gaan beschouwen terwijl vrouwen juist zichzelf meer de schuld zullen geven wanneer zij slachtoffer worden van seksuele intimidatie. Wanneer het slachtoffer beschuldigd wordt voor het incident, wordt dit victim blaming genoemd.

Media

Hoe dit patriarchale systeem stand houdt heeft te maken met verschillende factoren. Zo zijn veel mensen zich er nog niet bewust van en wordt het beeld van de genderrollen ook genormaliseerd in de media. In muziekteksten, pornografie en reclames worden vrouwen nog vaak geschetst als lustobject. Ook jongens en jonge mannen geven in het onderzoek van Bakx zelf aan dat media een oorzaak kan zijn van seksueel intimiderend gedrag. Verschillende onderzoekers kaarten aan dat mannen seksuele intimidatie en agressie normaler gaan vinden wanneer de media vrouwen presenteert met een seksueel stereotype perspectief. Echter, blijkt ook dat negatieve bekrachtiging van seksueel intimiderend gedrag in de media ervoor zorgt dat mannen een negatieve houding krijgen ten opzichte van seksuele intimidatie en dit uiteindelijk ook de man zal ontmoedigen om het gedrag zelf te gaan vertonen. Media heeft dus duidelijk invloed op macroniveau, het kan het probleem versterken of wanneer het op een juiste manier wordt ingezet ook weer verminderen.

Opvoeding

De invloed van opvoeding, leeftijdsgenoten en de situationele factoren kunnen ook leiden tot antisociaal gedrag. Zo is het belangrijk dat een kind affectie, waardering en betrokkenheid ervaart vanuit ouders. Dit zorgt ervoor dat kinderen eerder communicatief vaardig zijn, minder conflicten en meer positieve interacties hebben met leeftijdsgenoten. Daarnaast is de seksuele opvoeding die een kind meekrijgt van de ouders ook van belang. Seksuele opvoeding gaat niet alleen over de voorlichting van seksuele handelingen, maar ook over het leren de wensen en grenzen van anderen te respecteren. Wanneer jongeren een beperkte seksuele opvoeding hebben blijkt de seksuele moraal voor een groot deel bepaald te worden door wat ze leren op straat, van de media en van vrienden.

Groepsdruk

De invloed van leeftijdsgenoten neemt sterk toe rond de leeftijd van 12, vooral als het gaat om onderwerpen gerelateerd aan seksualiteit. Wanneer gedrag door de samenleving niet wordt geaccepteerd, maar door de jongerengroep wel, zullen jongeren toch sneller dit gedrag vertonen. Groepsdruk is een van de aspecten binnen een dynamisch groepsproces waardoor seksueel intimiderend gedrag kan worden vertoond. Groepsdruk hoeft niet alleen plaats te vinden met drukuitoefening, het kan ook zijn dat iemand zelf een inschatting maakt wat de normen en waarden van de groep zijn en hiernaar gaat handelen. Sarah Bracke, professor gender en seksualiteit aan de universiteit van Amsterdam, bevestigt dat het uitdragen van mannelijkheid, wat volgens haar gebeurt bij straatintimidatie, meer voorkomt in groepsverband dan individueel. Dat heeft te maken met statusverhoging binnen zo’n mannelijke groep, ze hebben het idee dat ze dus hun mannelijkheid moeten bewijzen. Volgens de professor komt dit allemaal weer voort uit de gendernorm, ze noemt onder andere ‘Male entitlement’ en ‘heteronormativiteit’.

Maak jij straatintimidatie mee of zie je het gebeuren? Je kan hier een melding van maken op ons straatintimidatie meldpunt www.intimideermijniet.nl. Dankzij dit meldpunt maken we inzichtelijk wat, waar, door wie, wanneer en hoe straatintimidatie ontstaat.

In 2022 gaf 1 op de 8 Nederlanders van 16 jaar of ouder aan in de afgelopen twaalf maanden seksueel grensoverschrijdend gedrag te hebben meegemaakt. En meer dan de helft van de jonge vrouwen (52%) was naar eigen zeggen afgelopen jaar slachtoffer van seksueel grensoverschrijdend gedrag. Seksuele intimidatie is een pandemie die, sinds we als mensen op deze aarde rondlopen, al aan de hand is. Maar voordat we het kunnen oplossen, moeten we eerst begrijpen welke sociale systemen er aan ten grondslag liggen. Hieronder vier keer, vier systemen blootgelegd zodat jij oom Henk aan de koffietafel eens even kan vertellen hoe het zit.

#1: VICTIM BLAMING

Bij victim blaming krijgt een slachtoffer te horen dat diegene zelf schuld heeft aan het incident wat is voorgevallen. Bij intimiderende incidenten tijdens het uitgaansleven komt victim blaming vaak voor. De reacties komen van zowel omstanders, als vrienden, als onbekenden. Bijvoorbeeld: ‘Waarom heb je je dan ook zo gekleed? Dan vraag je er wel een beetje om.’ Dit soort reacties zorgen voor het in stand houden van het probleem. De verantwoordelijkheid wordt namelijk bij het slachtoffer gelegd, en het intimiderende gedrag van de pleger wordt gebagatelliseerd. Dit creëert een vicieuze cirkel: het slachtoffer gaat zichzelf sneller de schuld geven, en de pleger gaat het gedrag als normaal beschouwen en het hierdoor sneller herhalen.

Naast dat omstanders en slachtoffers de ernst van de zaak zelf (vaak) bagatelliseren en de schuld verschuiven, doen plegers dit ook. De plegers praten het gedrag goed door het ontkennen van de schade en het slachtofferschap. Dit wordt in de criminologie gezien als 2 van de 5 neutralisatietechnieken. Het ontkennen van het slachtofferschap houdt in dat de pleger de schuld bij het slachtoffer legt. Deze vorm van victim blaming is vaak gebaseerd op de sociale normen en genderrollen. Zo vindt er namelijk bij het verschuiven van de schuld vaak een vorm van slut shaming plaats. Slut shaming is het bekritiseren van vrouwen/meisjes op hun (openlijke) seksualiteit. Hierbij worden hun gedrag, houding en/of kleding als sletterig ervaren, en zouden ze daarmee seksuele handelingen uitlokken. Plegers geven daarnaast aan dat ze het gedrag tonen uit respect en vanuit de overtuiging dat de vrouw het op prijs stelt. Dit valt allebei onder het ontkennen van schade. Met deze gedachten ontkent de pleger de schade die zijn gedrag bij het slachtoffer aanricht.

#2: MALE-ENTITLEMENT

Seksuele intimidatie heeft te maken met het uitdragen van mannelijkheid, en dan vooral in groepsverband. We zien dat mannen in dit soort omgevingen sneller het gevoel hebben dat ze iets moeten bewijzen. Het gaat dan op dat moment om machtsrelaties. Hoewel een man misschien niet letterlijk denkt: ‘Ik heb het recht om jou op een seksueel intimiderende manier aan te spreken’, is het wel een onderliggende of onbewuste gedachte. Male-entitlement gaat over de overtuiging van een man dat hij het recht heeft op bepaalde dingen zoals seks, omdat hij nou eenmaal van het mannelijke geslacht is. Als er vervolgens een afwijzing komt, dan zal de dader hier mogelijk boos op reageren gezien hij in de veronderstelling is dat het zijn recht is. 

‘Ik liep in het park en een man riep naar mij “heee meisje ziet er goed uit hoor”, ik riep ‘’nou hoeft niet hoor’’ en toen zei hij ‘’nou dan ben je een vuile kanker hoer.’’ – Melding www.initmideermijniet.nl | 21-04-2023

Dit voorrecht wordt gevoed door de genderrollen die we presenteren in de maatschappij, in de media en in de opvoeding. Vooral mannen die in transitie gaan of zitten erkennen dit mannelijke privilege. Zij spreken regelmatig over hoe zij als vrouw minder serieus werden genomen en zich meer zorgen moesten maken over hun veiligheid. In het leven van een (cisgender) man zijn dit, over het algemeen, zorgeloze onderwerpen.

#3: HETERONORMATIVITEIT

Wanneer men over heteronormativiteit praat, gaat het over sociale structuren waarin heteroseksualiteit als standaard – norm – wordt beschouwd. Het gaat dan niet enkel over heteroseksuele relaties, maar om het gehele systeem daaromheen. De traditionele gendernormen zijn opgebouwd vanuit een heteroseksueel geloof. Het geloof dat er twee tegenovergestelde genders zijn met allebei hun eigen sociale rol: de man en de vrouw. Het zorgt voor een stigmatisering van mensen die niet voldoen aan deze normen. Dit heeft een direct verband met seksuele intimidatie en homofobie. Omdat de oorzaak van geweld tegen vrouwen en geweld tegen LHBTIQ+ers gelinkt zijn aan elkaar, is het van belang dat, wanneer je je uitspreekt tegen straatintimidatie, je beide groepen benoemd en beschermd. 

Ik zette mijn vriendin af omdat zij naar de kapper ging en gaf haar in de auto een kus. Toen zij uitstapte, liep een man langs die homofobe dingen naar haar riep, waaronder dat we kinderen verkrachten. – Melding www.initmideermijniet.nl |  03-12-2023

#4: INTERSECTIONALITEIT

Intersectionaliteit gaat om kruispuntdenken. Een persoon heeft meerdere identiteitsaspecten waar diegene op gediscrimineerd of geprivilegieerd wordt. Iemand kan vrouw zijn en zwart. En lesbisch. En een alleenstaande moeder. En ook nog slechtziend. Heb je het plaatje? Voeg er dan ook nog aan toe dat ze rijk is, erg rijk. Opeens is het plaatje anders. Want iemand die rijk is, neemt een geheel andere positie in de maatschappij in dan iemand die minder welvarend is, ook al leiden ze verder exact hetzelfde leven. Dat is, in een notendop, intersectionaliteit. Ingewikkeld? Binnen de context van seksuele intimidatie zien we bijvoorbeeld dat biseksuele vrouwen het vaakst worden geïntimideerd. Doordat ze vrouw zijn en biseksueel ontstaat het idee dat deze mensen hyperseksueel zijn en dat dit valse idee een uitnodiging is voor seksuele intimidatie. 

Voor mensen die in het dagelijks leven te maken hebben met discriminatie en de machtsposities van anderen, is intersectionaliteit waarschijnlijk niet zo moeilijk te begrijpen: ze ervaren het al. Ingewikkeld is het voor mensen die een comfortabele plek op de diverse assen hebben. Bij hen beïnvloeden de assen elkaar op een positieve manier. Dit kun je vergelijken met de wind; wind mee merk je minder snel op dan wind tegen. Sterker nog, bij wind mee kan je zelfs denken dat het niet waait.

Maak jij straatintimidatie mee of zie je het gebeuren? Je kan hier een melding van maken op ons straatintimidatie meldpunt www.intimideermijniet.nl. Dankzij dit meldpunt maken we inzichtelijk wat, waar, door wie, wanneer en hoe straatintimidatie ontstaat.

Straatintimidatie. Het voelt onveilig, ongemakkelijk en vaak machteloos. Wat beweegt iemand om zoiets te doen? Het is verleidelijk om te denken: “Die persoon is gewoon een hufter.” Straatintimidatie is meer dan dat. Het is het gevolg van diepgewortelde maatschappelijke normen, machtsstructuren én psychologische processen. Tijd om de laag eronder bloot te leggen.

Straatintimidatie als machtsmiddel

Straatintimidatie gaat zelden over aantrekkingskracht. Het draait om macht, controle en dominantie. Het gaat om het claimen van ruimte, het afdwingen van aandacht, het bevestigen van de eigen status of identiteit. Vaak ten koste van iemand anders. Op dat moment bepaalt de pleger: “Jij bent van mij. Ik mag bepalen hoe jij je voelt, beweegt, of kijkt.”

Dat klinkt heftig en dat is het ook. Want wie iemand intimideert, ontneemt die ander tijdelijk zijn, haar of diens autonomie. En dat is precies waar de kern van het probleem ligt: het machtsverschil. 

Waarom intimideren mensen?
De motivatie achter straatintimidatie is complex, maar er zijn vier belangrijke maatschappelijke en psychologische factoren die meespelen:

1. Genderrollen: Straatintimidatie komt niet uit het niets – het zit ingebakken in hoe we denken over mannen, vrouwen en macht. Wie buiten het traditionele plaatje valt, wordt vaker lastiggevallen. Seksuele intimidatie is eigenlijk een manier om macht te tonen en af te dwingen.
2. Media: Wat we zien in de media heeft invloed op wat we normaal vinden. Vrouwen en LHBTIQIA+ers worden vaak afgebeeld als lustobject, wat het idee versterkt dat dit gedrag normaal is. Tegelijk kan media ook bijdragen aan verandering als het andere voorbeelden laat zien.
3. Opvoeding: Een gebrek aan seksuele opvoeding en aandacht voor grenzen vergroot de kans op grensoverschrijdend gedrag. Jongeren leren dan van straat, media of vrienden wat (on)gepast is. Ouders spelen een belangrijke rol in het aanleren van respect en wederkerigheid binnen relaties.
4. Groepsdruk: In groepen draait het vaak om erbij horen, helemaal in een jongere groep. Straatintimidatie kan in sommige groepen gezien worden als statusverhogend. Het is een manier om ‘mannelijkheid’ te bewijzen. Daarnaast speelt kuddegedrag een rol.
   

Wat drijft daders en wie zijn dat eigenlijk?

Zoals hierboven al is uitgelegd, draait straatintimidatie om macht. Vaak wordt er gevraagd naar een daderprofiel. Hoe ziet deze dader eruit? Zijn er kenmerken die we kunnen duiden waardoor we meer inzicht krijgen in wie deze persoon is? Daderprofielen zijn altijd gevaarlijk, omdat racisme, discriminatie en etnisch profileren op de loer ligt. Alle onderzoeken over straatintimidatie zeggen eigenlijk één ding en dat is dat een daderprofiel niet bestaat. We kunnen dit niet ophangen aan uiterlijke kenmerken van een persoon. Wel is er één factor die kan voorspellen of er in bepaalde omgevingen meer of minder intimidatie kan plaatsvinden en dat is namelijk of er een machocultuur heerst in een bepaalde omgeving. Een machocultuur is een omgeving waarin mannelijkheid – specifiek traditionele mannelijkheid met een overdreven en soms agressieve benadering – hoog in de belangstelling staat. Deze cultuur kan zich manifesteren in haantjesgedrag, de neiging om dominant te zijn, onafhankelijkheid te tonen of, erger nog, vrouwen te negeren.