Straatintimidatie. Het voelt onveilig, ongemakkelijk en vaak machteloos. Wat beweegt iemand om zoiets te doen? Het is verleidelijk om te denken: “Die persoon is gewoon een hufter.” Straatintimidatie is meer dan dat. Het is het gevolg van diepgewortelde maatschappelijke normen, machtsstructuren én psychologische processen. Tijd om de laag eronder bloot te leggen.
Straatintimidatie als machtsmiddel
Straatintimidatie gaat zelden over aantrekkingskracht. Het draait om macht, controle en dominantie. Het gaat om het claimen van ruimte, het afdwingen van aandacht, het bevestigen van de eigen status of identiteit. Vaak ten koste van iemand anders. Op dat moment bepaalt de pleger: “Jij bent van mij. Ik mag bepalen hoe jij je voelt, beweegt, of kijkt.”
Dat klinkt heftig en dat is het ook. Want wie iemand intimideert, ontneemt die ander tijdelijk zijn, haar of diens autonomie. En dat is precies waar de kern van het probleem ligt: het machtsverschil.
Waarom intimideren mensen?
De motivatie achter straatintimidatie is complex, maar er zijn vier belangrijke maatschappelijke en psychologische factoren die meespelen:
- Genderrollen: Straatintimidatie komt niet uit het niets – het zit ingebakken in hoe we denken over mannen, vrouwen en macht. Wie buiten het traditionele plaatje valt, wordt vaker lastiggevallen. Seksuele intimidatie is eigenlijk een manier om macht te tonen en af te dwingen.
- Media: Wat we zien in de media heeft invloed op wat we normaal vinden. Vrouwen en LHBTIQIA+ers worden vaak afgebeeld als lustobject, wat het idee versterkt dat dit gedrag normaal is. Tegelijk kan media ook bijdragen aan verandering als het andere voorbeelden laat zien.
- Opvoeding: Een gebrek aan seksuele opvoeding en aandacht voor grenzen vergroot de kans op grensoverschrijdend gedrag. Jongeren leren dan van straat, media of vrienden wat (on)gepast is. Ouders spelen een belangrijke rol in het aanleren van respect en wederkerigheid binnen relaties.
- Groepsdruk: In groepen draait het vaak om erbij horen, helemaal in een jongere groep. Straatintimidatie kan in sommige groepen gezien worden als statusverhogend. Het is een manier om ‘mannelijkheid’ te bewijzen. Daarnaast speelt kuddegedrag een rol.
Wat drijft daders en wie zijn dat eigenlijk?
Zoals hierboven al is uitgelegd, draait straatintimidatie om macht. Vaak wordt er gevraagd naar een daderprofiel. Hoe ziet deze dader eruit? Zijn er kenmerken die we kunnen duiden waardoor we meer inzicht krijgen in wie deze persoon is? Daderprofielen zijn altijd gevaarlijk, omdat racisme, discriminatie en etnisch profileren op de loer ligt. Alle onderzoeken over straatintimidatie zeggen eigenlijk één ding en dat is dat een daderprofiel niet bestaat. We kunnen dit niet ophangen aan uiterlijke kenmerken van een persoon. Wel is er één factor die kan voorspellen of er in bepaalde omgevingen meer of minder intimidatie kan plaatsvinden en dat is namelijk of er een machocultuur heerst in een bepaalde omgeving. Een machocultuur is een omgeving waarin mannelijkheid – specifiek traditionele mannelijkheid met een overdreven en soms agressieve benadering – hoog in de belangstelling staat. Deze cultuur kan zich manifesteren in haantjesgedrag, de neiging om dominant te zijn, onafhankelijkheid te tonen of, erger nog, vrouwen te negeren.