In deze blog behandelen we de drie belangrijkste stakeholders als het gaat om straatintimidatie (slachtoffers, omstanders & daders) en geven we concrete handvatten wat elk van deze stakeholders kan doen.
Wat kun je doen als slachtoffer?
Ondanks alle voorzorgsmaatregelen – je ‘zoek mijn vrienden’ aanzetten, bellen als je thuiskomt, je fietssleutels als wapen in je hand houden – kun je intimidatie niet altijd voorkomen. En dat ligt nooit aan jou. Toch voelen veel mensen zich na zo’n situatie machteloos.
Wist je dat veel mensen verstijven in ongemakkelijke of gevaarlijke (seksuele) situaties? Uit onderzoek blijkt dat maar liefst 70% van de slachtoffers bevriezen tijdens seksueel geweld (Slachtofferhulp Nederland). Je lichaam kiest dan automatisch voor de bekende ‘fight, flight, freeze’ reactie. Je bevriest, zelfs als je dat niet wilt. Je lichaam schakelt over op overleven. En dat is normaal. Dat is geen zwakte. Dat is natuur.
Als het je lukt om actie te ondernemen, zijn dit dingen die je kunt doen:
- Vertrouw op je instinct. Als iets niet goed voelt, dan ís het vaak ook niet goed. Neem dat gevoel serieus.
- Vermijd fysieke confrontaties als dat veiliger is. Jouw veiligheid staat voorop.
- Gebruik je telefoon als wapen. Film of fotografeer als dat lukt. Wist je dat je op je telefoon een noodoproep kunt instellen? Hiermee kun je stil 112 bellen, een alarm laten afgaan of je SOS-contactpersonen automatisch waarschuwen.
- Zoek hulp. Bel de politie, Centrum Seksueel Geweld of vertrouw iemand in je omgeving. Of meld het (anoniem) via intimideermijniet.nl. Durf je geen contact op te nemen met de politie of andere instanties? Wij kunnen je daarbij helpen.
- Waarom melden belangrijk is? Niet alleen voor jouw verwerking, maar ook om duidelijk te maken waar het onveilig is. Jouw melding helpt mee aan een stad waar iedereen zich veilig kan voelen.
De rol van omstanders
Omstanders maken of breken een situatie. En toch doen we nog te vaak niets. Uit angst, onzekerheid of omdat we denken: “Het is mijn zaak niet.” Dat noemen we ook wel het bystander effect. Dit is een psychologisch fenomeen waarbij mensen minder snel helpen in noodsituaties als er anderen aanwezig zijn. Mensen denken dan vaker dat iemand anders wel zal ingrijpen.
Twee factoren zijn hier van belang:
- Verspreiding van verantwoordelijkheid: De waargenomen verspreiding van verantwoordelijkheid betekent dat hoe meer toeschouwers aanwezig zijn, hoe minder vaak we de persoonlijke verantwoordelijkheid voelen om actie te ondernemen.
- Sociale invloed: Dit betekent dat mensen het gedrag van anderen in de gaten houden om te bepalen hoe ze moeten handelen. Daardoor ontstaat er als het ware een ‘freeze modus’.
Juist jouw aanwezigheid kan een wereld van verschil maken. Dus wil jij de perfecte ally zijn? Dat kan via het Bystander Intervention model:
- Herken grensoverschrijdend gedrag: Leer de signalen van seksueel grensoverschrijdend gedrag herkennen. Blijf aanwezig en let op. Aanwezig blijven, kijken en laten merken dat jij ziet wat er gebeurt, kan de pleger al afschrikken. Jouw aanwezigheid geeft het slachtoffer een gevoel van steun en veiligheid.
- Zie de ernst van de situatie in: weet dat je die sneller onderschat als anderen niets doen.
- Voel je verantwoordelijk: Laat de aanwezigheid van anderen je gevoel van actie niet remmen.
- Weet hoe je kunt ingrijpen: Vraag: “Ben je oké?” en let op lichaamstaal. Een ‘ja’ moet een enthousiaste ja zijn. Leid mogelijk de dader af of verzin een smoes: “Loop even mee, ik moet je iets laten zien.” Zo haal je het slachtoffer of de dader uit de situatie.
- Beslis om te handelen: Wees je bewust van je eigen twijfel en doe het toch. Voel je je niet veilig? Vraag hulp aan een beveiliger, medewerker of andere omstander. Geef duidelijke opdrachten: “Wil jij de politie bellen?” of “Kom je even helpen?”
Goed nieuws: je kunt dit oefenen. Ja, echt. De organisatie Fairspace biedt trainingen aan via Doe mee met 5D. Met deze online tool leer je aan de hand van vijf strategieën – Direct, Distract, Delegate, Delay en Document – hoe jij kunt ingrijpen bij intimidatie. Want ally zijn is een spier die je kunt trainen.
Wat kun je doen als dader?
“Ik ben geen dader.” Dat is wat bijna iedereen zegt. Toch blijkt uit onderzoek dat veel plegers van intimidatie zichzelf niet als dader zien. Zo geven jonge mannen aan dat ze vrouwen onbewust nastaren en een kwart van hen vindt het geoorloofd om vrouwen op straat te complimenteren over hun lichaam (Plan Internationaal). Heb je ooit iemand nageroepen? Gefloten? Te lang aangestaard? Een opmerking gemaakt over iemand z’n lichaam op straat? Misschien heb je het niet zo bedoeld. Maar de ander voelde zich onveilig.
Het is van belang dat we afkomen van het beeld dat mensen die op straat intimideren alleen ‘enge mannen in steegjes’ zijn. Daders vrienden, familie en soms zelfs jijzelf. En juist daarom is het belangrijk dat we met een andere blik naar daderschap gaan kijken. Zo kunnen we namelijk échte verandering creëren. Niet met alleen straffen. Maar met bewustzijn. Reflectie. En verantwoordelijkheid nemen voor wat we doen én wat we laten.
Vraag jezelf af: ‘Wat is mijn intentie als ik iemand aanspreek op straat?’, of, ‘Heb ik ooit iemand onbedoeld bang gemaakt?’, of, ‘Hoe reageer ik als iemand me aanspreekt op mijn gedrag?’
Wat is consent?
Dit alles heeft met consent te maken. Consent is géén vinkje of administratieve taak die je afvinkt en dan weer vergeet. Consent is een levendig, actief, voortdurend proces. Een handige manier om te onthouden wat consent echt inhoudt is door middel van de consent fries.
Freely given: Vrijwillig gegeven.
Reversible: Kan op elk moment worden ingetrokken.
Informed: Gebaseerd op volledige informatie.
Enthusiastic: Met enthousiasme gegeven (verbaal en non-verbaal).
Specific: Specifiek waar je toestemming voor geeft. Zo kun je toestemming geven om een gesprekje aan te knopen op straat, maar betekent dat niet dat je ook je nummer wilt meegeven.